به واسطه اتفاقات اخیر و ماجراهای پیش آمده برای کودکان، توجه افراد زیادی به مسئله تربیت جنسی کودکان منعظف شده است. آن‌ها باور دارند که هر کودک آگاه، احتمال بروز اتفاقات ناگوار را پایین‌تر می‌برد و همین دلیل خوب و محکمی برای آموزش مسائل جنسی و تربیت جنسی کودکان است.
اما این آموزشها باید شامل چه چیزهایی باشند؟ تا کجا باید پیش رفت؟ طرح کدام مسائل در کدام سن لازم است؟ دانستن چه چیزهایی ممکن است کودک را بیازارد یا او را از مسیر درست منحرف کند؟
در ادامه این مقاله سعی کردیم به بیشتر سوالات شما در این زمینه پاسخ دهیم. البته مسئله تربیت جنسی کودکان آنقدر گسترده و مهم است که هرگز نمی‌توان آن را در یک مقاله اینترنتی کوتاه بست و شما برای اطلاع و آگاهی بیشتر به مطالعه و تحقیق یا مشورت با یک روانشناس خبره نیاز دارید.
لزوم آموزش مسائل جنسی به کودکان
کودکان از آسیب‌پذیرترین گروه‌های جامعه هستند و خطرات زیاد و متنوعی آن‌ها را تهدید می‌کند. خطراتی که به تنهایی نمی‌توانند از پس آن‌ها برآیند و برای ایستادگی در برابرشان نیازمند کمک هستند. این که کودک در کنار شما احساس آرامش و امنیت داشته باشد، ارزشمند است اما شما باید فرزندتان را به گونه‌ای تربیت کنید که بدون شما هم روحیه قوی و قدرتمند خود را حفظ کند.
کودکان قوی و آگاه کمتر مورد سوء استفاده و آزار قرار می‌گیرند. آن‌ها متوجه رفتار، نگاه یا حرف ناخوشایند و نادرست می‌شوند و نسبت به آن واکنش مناسب نشان می‌دهند. کودکی که تربیت جنسی خوبی دیده باشد، می‌تواند به هرچیز نامناسبی که احساس بدی به او می‌دهد، «نه» بگوید و از خودش محافظت کند.
البته او برای نشان دادن بهترین واکنش، علاوه بر تربیت جنسی خوب، به اعتماد به نفس هم نیاز دارد. او باید بداند که اگر برخورد ناشایستی دید مقصر نیست و این طرف مقابل است که باید مواخذه شود، نه خودش.
این‌ها بخشی از مهم‌ترین دلایلی هستند که اهمیت تربیت جنسی کودک را نشان می‌دهند. اما سوال مهمی که در این مرحله پیش می‌آید این است که تربیت جنسی کودک را باید از چه زمانی شروع کرد؟ ما به شما خواهیم گفت:
اگر نگرانی ایمنی کودک در برابر غریبه‌ها هستید و نمی‌دانید چگونه باید او را از خطرات مختلف در امان نگه دارید، مقاله زیر را در مجله اینترنتی امرسان بخوانید:
تربیت جنسی باید طبق زمان‌بندی انجام شود
این که کودک در هر برهه‌ای از زندگی نیاز به چه اطلاعاتی دارد، مهم است. بیان اطلاعاتی کمتر یا بیشتر از آنچه که باید، تنها او را گیج‌تر می‌کند. به همین دلیل هم تربیت جنسی کودک باید طبق یک برنامه‌ریزی زمان‌بندی شده و متناسب با مقتضیات سنی، عقلی و احساسی او انجام شود. بی‌توجهی به این دست مسائل و طرح دیرتر یا زودتر چنین موضوعاتی، او را در معرض آسیب‌های جدی قرار می‌دهد.
به کنجکاوی‌های او برچسب نزنید
کودکان در سنین ۳ تا ۵ سالگی کنجکاوی‌های خود را آغاز می‌کنند. آن‌ها در مورد آناتومی و فیزیک خود سوال می‌پرسند و به دنبال شباهت‌ها و تفاوت‌هایشان با دیگر همسن و سالانشان هستند. علاقه به بازی‌های کودکانه‌ای مثل دکتر بازی یا پرسیدن سوالات شخصی از سایر کودکان نیز نشان دهنده همین موضوع است.
در چنین شرایطی والدین و مربیان باید بنا بر اصول تربیت جنسی کودکان با ایجاد فضایی امن و برقراری یک ارتباط صمیمی و سالم، کودک را به پرسیدن سوالاتش تشویق کنند. آن‌ها بهترین و مناسب‌ترین کسانی هستند که می‌توانند به کنجکاوی‌ها و سوالات کودک دقیقا همان طور که باید پاسخ دهند.
توجه داشته باشید پرسیدن چنین سوالاتی و بروز کنجکاوی‌های کودکانه در سنین پایین هرگز جنبه جنسی ندارد و خطرناک نیست. اما نظارت ناکافی و اجتناب از صحبت کردن با او در مورد این مسائل ممکن است باعث بروز مشکلات جدی شود. چرا که احتمالا او برای یافتن پاسخ پرسش‌های خود به سراغ منابع دیگر می‌رود. منابعی که او را نسبت به بیشتر دانستن و تجربه کردن حریص‌تر می‌کنند و این می‌تواند آغازی شود بر مشکلات و انحراف‌های جنسی کودک.
سوالات او را بی‌پاسخ نگذارید
نوع برخورد والدین یا مربیان با سوالات کودک می‌تواند خط فکری او را تعیین کند. برخورد جدی، تند، خشن و قهرآمیز با سوالات کودک، او را متوجه حساس بودن موضوع مورد سوالش می‌کند. در چنین شرایطی اگر به او بگویید این حرف‌ها بی‌ادبی است و او را بابت گفتن‌شان دعوا و تنبیه کنید، کودک دیگر به شما اعتماد نمی‌کند.
برعکس رفتار حمایت‌گرانه و مهربان شما با او، می‌تواند اعتماد کودک را جلب کند. ایجاد تعاملی دوستانه، آرام و منطقی با کودک و گوش کردن به حرف‌ها و دغدغه‌هایش، از شما راهنمایی دلسوز و مورد اطمینان کودک می‌سازد. راهنمایی که چون کودک به توصیه‌هایش گوش می‌کند، قابلیت تعیین خط فکری او را دارد.
بی پاسخ گذاشتن سوالات کودک و کتمان مسائلی مثل تفاوت‌های جسمی دو جنس، اشتباه و مخالف اصول تربیت جنسی کودکان است. تا جایی که می‌شود به سوالات او پاسخ دهید. قرار نیست این پاسخ‌ها صریح و بی‌پرده باشند. برای برقراری ارتباطی سازنده‌تر، بهتر است از ادبیاتی کودکانه و غیرجنسی استفاده کنید.
با این همه اگر کودک پاسخ سوال خود را نگرفت یا با سوالات بیشتری مواجه شد، نگران نباشید. پاسخ آن سوالات دیگر را نیز با آرامش، به همین شکل و با همین ادبیات بدهید. بی‌پاسخ گذاشتن سوالات، تنها علامت سوال‌های موجود در ذهنش را بیشتر و بزرگ‌تر می‌کند و این همان زنگ خطری است که نباید بی‌توجه از کنار آن گذشت.
۳ سالگی: سن شروع آموزش
کودک از ۳ سالگی باید متوجه مفهوم خصوصی و عمومی شود. برای آموزش این مفهوم به او پیش از وارد شدن به اتاقش در بزنید و از او بخواهید برای وارد شدن به هر جای در بسته‌ای این کار را تکرار کند.
آموزش مفهوم عمومی و خصوصی، به کودک می‌فهماند که برخی از نقاط بدنش خصوصی هستند و نباید توسط افراد دیگر لمس یا دیده شوند. به همین دلیل بهتر است از ۳ سالگی به بعد از او بخواهید وقتی با شما به حمام می‌آید، لباس زیرش را در نیاورد. خودتان نیز نباید در مقابل او برهنه شوید.
با او در مورد شوخی‌های نابه‌جای دستی و جنسی صحبت کنید. از او بخواهید از چنین رفتارهایی، یا کسانی که چنین رفتارهایی دارند پرهیز کند. او باید بداند که هر کسی اجازه بوسیدن و بغل کردنش را ندارد و افراد تنها در صورتی می‌توانند او را ببوسند یا در آغوش بگیرند که خودش بخواهد.
اصول مهم در تربیت جنسی کودک
تا به این جا در مورد اهمیت تربیت جنسی کودک، مسائل مهم، چگونگی برخورد با سوالات و کنجکاوی‌های او و زمان شروع این دست آموزشها صحبت کردیم. در ادامه به چند نکته مهم و کلیدی که تا به این جا مطرح نشد، اما از اهمیت خاصی برخوردار هستند، اشاره می‌کنیم:
- کودک باید متوجه مفهوم و تفاوت انواع لمس، حرف، نگاه و راز باشد. او باید لمس خوب از لمس بد یا راز خوب از راز بد را تشخیص دهد. برای مثال راز خوب، رازی است که نگه داشتنش احساس خوبی به کودک می‌دهد اما از لو رفتنش نمی‌ترسد، راز بد پر از حس خجالت و نگرانی از لو رفتن است.
- به او بگویید که اگر در معرض هر چیز بدی (حرف، لمس، راز یا …) قرار گرفت و احساس خوبی نداشت، باید آن موقعیت را ترک کند و پیش شما بیاید.
- این که شما و همسرتان رابطه محبت آمیز و خوبی با هم داشته باشید، نه تنها بد نیست بلکه به او احساس عشق، امنیت و حمایت نیز می‌دهد. با این همه حتما توجه داشته باشید که رابطه شما هرگز نباید از چارچوب مشخصی خارج شود و کنجکاوی جنسی او را برانگیزد.
- پیش از پاسخ دادن به سوالات کودک، با او در مورد دانسته‌ها و حدسیاتش صحبت کنید و با توجه به پاسخ‌هایی که می‌دهد، سن و رشد عقلی‌اش بهترین شیوه پاسخگویی و بهترین جواب‌ها را انتخاب کنید.
- در صورتی که او را در حال دست کاری اعضای جنسی‌اش دیدید، واکنش تند و عجیبی نشان ندهید. فعالیت مهیج و جایگزینی انتخاب کنید و او را مشغول انجام آن کنید. دلایل متعددی برای این رفتار وجود دارد. کنجکاوی و ناآشنایی کودک با اعضای بدنش، مشکلات جسمی یا احساس لذت ناشی از این کار، برخی از این دلایل هستند. مراجعه به یک پزشک متخصص و مشورت با او حل این مشکل را برای شما راحت‌تر می‌کند. با این همه هرگز واکنش بدی نشان ندهید و آرام و منطقی به دنبال راه حلی برای رفع این مشکل باشید.
ماندن مواد شوینده در البسه کودکان، ممکن است آن‌ها را تحریک کند و باعث خارش در اعضای جنسی آن‌ها شود. به همین دلیل بهتر است از برنامه ویژه ماشین لباسشویی برای شستشوی البسه کودکان استفاده کنید. اگر در مورد این آپشن اطلاعات کافی ندارید، مقاله زیر را مطالعه کنید:
حامی او باشید
نکته مهمی که کودک شما هرگز نباید فراموش کند، این است که هر اتفاقی هم که بیوفتد، شما طرفدار و حامی او باقی خواهید ماند. او نباید به خاطر مواخذه احتمالی شما یا شرم و خجالت سوالات و مسائل خود را پنهان کند.
بهتر است هر از چندگاهی در مورد مسائل جنسی صحبت کنید و در حین مکالمه واکنش‌های حسی، حرکتی یا کلامی او را زیرنظر بگیرید. این واکنش‌ها می‌توانند حاوی اطلاعاتی باشند که او به هر دلیلی از شما پنهان کرده است.
اگر متوجه چنین چیزی شدید، آرام و منطقی باقی بمانید. او را از اینکه مورد اعتماد کامل شماست مطمئن کنید و مکالمه را به سمتی ببرید که ناگفته‌هایش را با شما در میان بگذارد. ایجاد رابطه‌‌ای صمیمی و احترام محور برای هر دو شما مفید و ضروری است.
